KPSS Tarih Deneme Sınavı 22

Türeyiş - Göç Destanı —> Uygurlar Orhun Yazıtları —► II. Köktürk Ergenekon - Bozkurt Destanı —► I. Köktürk

ilk Türk İslam Devleti Kara- hanlılar'dır. Bu nedenle ilk Türk İs­ lam eserlerini Karahanlılar vermiş­ tir. Kutadgu Bilig gibi yazılı eserlerin yanında kervansaray, hastane, vakıf örgütleri ve burslu medrese örnekle­ ri de Türk İslam tarihinde ilk kez Ka- rahanlılar Dönemi'nde görülmüştür.

Mısır Seferi'nin sonuçları ara­ sında; • Memlûk Devleti’nin yıkılması, • Halifeliğin Osmanlı Devleti'ne geçmesi, • Suriye, Filistin ve Mısır bölge­ lerinin Osmanlı Devleti’ne katıl­ ması, • Baharat Yolu’nun Osmanlı Dev­ leti’nin eline geçmesi yer alır. İpek Yolu, Fatih Sultan Mehmet Dö- nemi'nde Kırım’ın fethiyle hâkimiyet altına alınmıştır.

Öşür vergisi: Müslüman köy­lü toprağı işledikten sonra elde etti­ği ürünün 1/10’ini devletin gösterdiği memura ürün olarak öder. Öşür, ha­raç ve cizye şeri vergilerdendir.

Medrese, darüşşifa, imaret ve aşevi gibi sosyal kurumlar Osmanlı Devleti’nde devlet veya ağırlıklı ola­ rak hayırsever vatandaşlar tarafın­ dan yaptırılmıştır. Bu sosyal kurum- ların giderlerini karşılamak amacıyla vakıflar oluşturulmuştur.

IV. Mehmet’in saltanatının iik yılları validesi Hatice Turhan Sultan ile babaannesi Kösem Sultan ara­ sında yaşanan iktidar mücadelesi ile geçmiştir. Validesi Hatice Turhan Sultan isyanlar ve mali sıkıntılar ne­ deniyle bozulan devlet düzenini ye­ niden kurması için 1652 yılında Tar- huncu Ahmet Paşa’yı sadrazam ola­ rak atamıştır. Tarhuncu Ahmet Paşa Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır.

Yeniçeri ocağının bozulduğu­ nu gören Osmanlı padişahları oca­ ğı kaldıramayınca Yeniçeri ocağının yanında alternatif ocaklar kurmuş­ tur. Bunlardan ilki III. Selim’in kur­ duğu Nizam-ı Cedid’tir. İkinci olarak Alemdar Mustafa Paşa tarafından kurdurulan Sekban-ı Cedit’tir. Üçün- cüsü ise II. Mahmut’un kurdurduğu Eşkinci ocağıdır. Asakir-i Mansure-i Muhammediye ise Yeniçeri ocağı kaldırıldıktan sonra yerine kurulan ocağın adıdır.

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yayın organları Meşveret ve Mizan gazeteleridir. Meşveret: Ahmet Rıza’nın 1895’te kurduğu gazete Fransızca ve Türkçe yayınlanmıştır. İttihat ve Terakki’nin yayın organıdır. Meşveret 15 günde bir yayımlanıyordu. Volkan: 1908 - 1909 arasında­ ki İstanbul’da Derviş Vahdeti tara­ fından yayımlanan siyasi gazetedir. 13 Nisan 1909 tarihinde patlak ve­ ren 31 Mart İsyanı'nı desteklediği bi­ linmektedir. İkdam: İstanbul’da 1894 - 1928 yılları arasında yayımlanan gün­ lük siyasal gazetedir. II. Abdülhamit Dönemi’nde birkaç kez kapatılmıştır. Ceride-i Havadis: Türk basın tari­ hinin ilk yarı resmî Türkçe gazetesi olarak kabul edilir. William Churchill tarafından 1840 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. Tercüman-ı Ahval: İstanbul’da 1860 -1866 arasında yayımlanan ilk özel gazetedir. Agah Efendi ve Şina- si tarafından çıkarılmıştır.

Mustafa Kemal I. Dünya Sa- vaşı’nda 1915’te Çanakkale Cep- hesi'nde savaşmış ve buradaki ba­ şarıları onu Kurtuluş Savaşı’nda li­ der yapmıştır. 1916 yılında 16 Kolordu Komutanı olarak Kaf­ kas Cephesi’nde görev yapmış ve Muş ve Bitlis’i Ruslar’dan geri ala­ rak generalliğe terfi etmiştir. Musta­ fa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda gö­ rev yaptığı son cephe Suriye - Filis­ tin Cephesi’dir.

• Temsil Heyeti'nin oluşturulma­ sı ve manda ve himayenin red­ dedilmesi kararları Erzurum Kongresi’nde alınmıştır. • Misakımillî kararları ise Son Os­ manlI Mebusan Meclisinde alı­ nan kararlardır. • İşgallerin önlenmesi ve Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması Mudan­ ya Ateşkes Antlaşması'nın imza­ lanmasıyla gerçekleşmiştir. • Son Osmanlı Mebusan Mecli­ sinin toplanması kararı en son Amasya Görüşmeleri’nde alın­ mış ve alınan bu ortak karara bağlı olarak 12 Ocak 1920'de Son Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul’da toplanmıştır.

Mustafa Kemal Samsun'a çık­ tıktan sonra aşama aşama Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesini gerçek­ leştirmeye çalışmıştır. İlk belge olan Samsun Raporu İstanbul Hükümeti ile Mustafa Kemal arasındaki ilk gö­ rüş ayrılığını ortaya çıkarmıştır. Hav­ za Genelgesi’nden sonra İstanbul Hükümeti Mustafa Kemal’e ilk tep­ kisini göstermiş ve “geri dön” çağ­ rısında bulunmuştur. Ancak buna rağmen yoluna devam edip Amas­ ya Genelgesi’ni yayımlayınca İçişleri Bakanı Ali Kemal, Mustafa Kemal’in azledildiğini emirlerinin yerine getiril­ memesi gerektiğini duyurmuştur.

Son Osmanlı Mebusan Mecli­ sinde alınan Misakımillî kararlarına göre Batı Trakya’da, Kars, Ardahan ve Batum’da halk oylamasının yapı­ labileceği kabul edilmiştir. “Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığında işgal edilmemiş olan Arap toprakla­ rında halkın geleceğine bölge halkı karar verecektir.” kararlan alınmıştır. Doğu Trakya bugün Türkiye sınırları içerisinde kalan Edirne, Tekirdağ ve Kırklareli’dir. Kısa bir dönem haricin­ de bu topraklar işgale uğramamıştır. O nedenle, buranın geleceğini halk oylamasıyla belirlemek düşünülme­ miştir.

TBMM 23 Nisan 1920 tarihin­ de açılmış ve kısa süre sonra 18 Ey­ lül 1920’de İstiklal Mahkemeleri ku­ rulmuştur. Bu mahkemeler Kurtu­ luş Savaşı boyunca bir taraftan as­ ker kaçaklarına karşı, diğer yandan ayaklanmalara karşı mücadele et­ mişlerdir. Şeyh Sait Ayaklanması 1925 yılı, Mustafa Kemal’e suikast girişimi 1926 yılı, Tekâlif-i Milliye Emirleri 7 - 8 Ağustos 1921 yılı, Baş­ komutanlık Kanunu 5 Ağustos 1921 yılı gelişmeleridir. Dolayısıyla İstik­ lal Mahkemeleri öncelikle TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaları bastırmak amacıyla faaliyet göstermiştir.

TBMM'yl tanıyan ilk büyük Av­ rupa ülkesi Sovyet Rusya’dır. Sov­ yet Rusya, Moskova Antlaşması’yla 16 Mart 1921’de Yeni Türk Devleti’ni tanımıştır. Bu antlaşma I. İnönü Savaşı’nda Yunanlara karşı başarı­ lı olan TBMM’nin uluslararası alan­ da kazandığı ikinci siyasi başarısı­ dır. Birincisi Ermenilerle imzalanan Gümrü Antlaşması’dır.

Cumhuriyet’in ilanıyla Mec­ lis Hükümeti Sistemi’nden Kabine Sistemi’ne geçiş yapılmıştır. Dola­ yısıyla daha önce bakanlar meclis içinden tek tek seçilen Meclisin gö­ revlendirdiği memurlar iken, Kabine Sistemi’yle başbakan bakanları be­ lirlemiş ve meclis tarafından toplu olarak onaylanır olmuştur. Aynı za­ manda daha önce meclis başkanı hükümet başkanıyken Kabine Sis­ temi ile ikisi birbirinden ayrılmış ve Cumhurbaşkanlığı makamı oluştu­ rulmuştur. Milletvekilli seçim şekli ile ilgili bir değişiklik olmamıştır.

Terakkiperver Cumhuriyet Fır­ kası, Cumhuriyet Halk Fırkası’na karşı kurulan ilk muhalefet partisi­ dir. Kurtuluş Savaşı'nın lider kadro­ su içinde yer alan önemli isimler ki bunlar Mustafa Kemal'in yakın arka­ daşlarıdır ve partinin kurucuları ara­ sında yer alır. Bu kişiler Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Kâzım Karabekir ve Adnan Adıvar’dır. Fev­ zi Çakmak ise önce Erkân-ı Harbi­ ye Vekilliği daha sonra da Genelkur­ may Başkanlığı yapmıştır.

Halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılmıştır. Meclis aynı gün; • Erkân-ı Harbiye Vekâletini kal­ dırmıştır. • Şeriye ve Evkaf Vekâletine son vermiştir. • Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiştir. • Osmanlı hanedan üyelerini yurt dışına gönderen kanunu onay­ lamıştır. • Tekke, zaviye ve türbeler 30 Ka­ sım 1925’te kapatılmıştır. • Medeni Kanun 17 Şubat 1926’da kabul edilmiştir.

Mecelle, 1926’da Medeni Ka- nun’un kabulü ile yürürlükten kaldırılmıştır. Şûra-yı Devlet denilen Danış- tayın kurulması 1868 Tanzimat Dönemi’ndedir. 1921 Anayasası “Ulusal ege­ menliğe ters düşmemek koşu­ luyla 1921 Anayasası’nın eksik­ likleri Kanunuesasi ile tamam­ lanır.” demiştir. Yani 1924 Ana­ yasası kabul edilinceye ka­dar iki anayasa vardır. Bu du­ ruma son veren gelişme 1924 Anayasası’nın kabul edilmesidir.

Osmanlı Devleti’nin sanayileş­ memesi ve kapitülasyonlar dışa ba­ ğımlı bir ekonomi yaratmış ve alı­ nan borçların da ödenmemesiyle ekonomi tamamen kontrolden çık­ mıştır. Yeni Türk Devleti, siyasi ha­ yatta olduğu gibi ekonomik hayat­ ta da tam bağımsızlığı savunmak­ tadır. Bunu gerçekleştirmek için İz­ mir iktisat Kongresi’nde Misak-ı İk­ tisadi kararları alınmıştır. Lozan Ba­ rış Antlaşması’yla kapitülasyonlar kaldırılmış Düyûn-u Umumiye İda­ resine son verilmiş, yabancı yatı­ rımları millîleştirme kararı alınmış­ tır. 1926 yılında Kabotaj Kanunu ile kendi kara sularında ve nehirlerinde liman işletme ve yük taşıma hakkı­ nı yalnızca Türk tüccarlara vererek bu konuda önemli bir adım atılmıştır. Teşvik-i Sanayi Kanunu özel sektö­ rü yatırım yapması için teşvik eden kanundur. Medeni Kanun, ailede ka­ dın - erkek eşitliğini sağlamıştır. Ev­ lilikle resmî nikâh zorunluluğu getiril­ di. Tek eşle evlilik esası getirildi. Ka- . dınlara istediği mesleğe girebilme hakkı tanındı. Mahkemelerde tanık­ lık yapma, miras ve boşanmak ko­ nularında kadın - erkek eşit hâle ge­ tirildi. Tevhid-i Tedrisat Kanunu eği­ tim hayatı, Soyadı Kanunu toplum­ sal hayatla ilgili inkılaplardır.

Mustafa Kemal’in milliyetçilik anlayışında ortak dil, ortak kültür, sı­ nırları belli toprak parçası (vatan), mensubu bulunduğu milleti yük­ sek bir ideale taşıma arzusu, ortak bir geçmiş unsurları yer alır. Kişinin hangi ırka mensup olduğu veya han­ gi inancı taşıdığı önemli değildir. Mil­ liyetçilik anlayışı; akılcıdır, insanlık sevgisi taşır, sınıf kavgasını redde­ der, ülke ve millet bütünlüğü esastır, tam bağımsızlığa dayanır, birleştiri­ ci, bütünleştirici ve kaynaştırıcıdır.

1929 Dünya Ekonomik Buna- lımı’ndan korunmak amacıyla; Merkez Bankası kurulmuştur. Türk Parasını Koruma Kanunu çıkarılmıştır. Devletçilik ilkesi uygulamaya ko­ nulmuştur. Ekonomiye alternatif görüşler getirmesi için Serbest Cumhuri­ yet Fırkası kurulmuştur.

II. Dünya Savaşı öncesi yaşa­ nan gelişmeler Türkiye’nin sınır gü­ venliğini sağlamak amacıyla Bal­ kan Antantı, Sadabat Paktı’nın im­ zalanmasına ve Boğazlar sorununu çözmesine zemin hazırlamıştır. II. Dünya Savaşı’ndan önce İtalya’nın Habeşistan’a saldırması ve On İki Ada’yı silahlandırması, Almanya’nın Ren bölgesini silahlandırması, Ja­ ponya’nın Mançurya’ya asker çıkar­ ması Türkiye’nin bu tedbiri almasına yol açmıştır.

Balkan Antantı 1934’te Türki­ ye, Yunanistan, Yugoslavya ve Ro­ manya arasında imzalanmıştır. Sa­ dabat Paktı 1937’de Türkiye, Iran, İrak ve Afganistan arasında imza­ lanmıştır. Her iki pakta üye olan dev­ let Türkiye’dir.

I. Dünya Savaşı sırasında Baş­ kan VVilson'un da Yahudi sorunu­ nu benimsemesi Ingiltere’yi hareke­ te geçirmiştir. İngiliz Dışişleri Baka­ nı Balfour, 2 Kasım 1917’de Siyonist Federasyonu Başkam’na gönderdi­ ği mektupta, İngiltere’nin Filistin’de bir Yahudi Devleti kurulmasını ka­ bul ettiğini resmen bildirmiştir. "Bal­ four Deklarasyonu” adını alan bu bel­ ge Yahudi Devleti kurulması sonucu­ nun bir dönüm noktası sayılmaktadır.

Soğuk Savaş Dönemi’nde ABD Uzak Doğu'daki etkinliğini artırmak amacıyla bu bölgede yeni bağım­ sız olan Taylan, Laos, Kamboçya ve Güney Vietnam’a askerî yardım­ larını artırmıştır. Ayrıca Güneydoğu Asya Antlaşma Teşkilatı olarak bili­ nen SEATO’yu kurmuştur (1954).

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teş­ kilatı (AGİT) "Avrupa Güvenlik ve İş­ birliği Konferansı” adı altında 1970'li yılların başında Soğuk Savaş koşul­ larındaki Avrupa’nın bölünmüşlüğü­ ne son verilmesi, güvenlik ve istik­ rarın sağlaması ve katılan devletler arasında bu amaca yönelik iş birliği­ nin geliştirilmesi düşüncesiyle kurul­ muş teşkilattır.