KPSS Coğrafya Deneme Sınavı 22

Türkiye haritası üzerinde göste­ rilen merkezlere göre seçenekler in­ celendiğinde; A seçeneğinde; 21 Aralık tarihinde, Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik geldiği için kuzeye gittikçe gün­ düz sürelerinde kısalma, gece süre­ lerinde ise uzama görülür. Burdur ile İzmit aynı boylam üzerinde olması­ na rağmen gündüz süresi daha gü­ bulunduğu için Burdur’da daha uzun, İzmit’te daha kısadır. İzmit’te gündüz süresi daha kısa ol­ duğu için, Güneş daha geç doğup daha erken batar. B seçeneğinde, İzmit ile Ankara ara­ sındaki boylam sayısı daha az oldu­ ğu için yerel saat farkı daha az olur­ ken, Burdur ile İğdır arasındaki boy­ lam sayısı daha fazla olduğu için ye­ rel saat farkı daha fazladır. C seçeneğinde, yıl boyunca İğdır’dan geçen 45° Doğu meridyeninin yerel saati ülkemiz genelinde ortak saat olarak kullanıldığı için, bu boylama en yakın olan İğdır’da yerel saat ile ulusal saat arasındaki fark en az olur­ ken, en uzak olan İzmit ile Burdur'da yerel saat ile ulusal saat arasındaki fark en fazladır. D seçeneğinde, Ekvator’dan kutup­ lara gittikçe çizgisel hız azalır. Buna göre çizgisel hız daha güneyde olan Ankara’da daha fazla, daha kuzey­ de yer alan İzmit’te daha azdır. E seçeneğinde, Ekvator’a ve dönen­ celer arasına, Burdur diğer merkez­ lere göre daha yakın olduğu için da­ ima Güneş ışınlarını daha büyük açı ile alır.

Sert kütlelerin kıvrılamadığı için kırılmaya uğradığı yerlerde yüksek­ te kalan yerlere horst, alçakta kalan yelere ise graben denilmektedir. Ül­ kemizde horst ve grabenlerin en be­ lirgin görüldüğü merkez III numara­ nın bulunduğu Ege Bölgesi’dir. Ege Bölgesi'nde Menteşe, Aydın, Boz- dağlar, Madra ve Kaz Dağları gibi horstların yanında Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay ve Edremit grabenleri vardır. Diğer seçeneklerde gösterilen mer­ kezlerden I numarada Doğu Kara­ deniz, II numarada Batı Karadeniz ve IV numarada ise Toros kıvrım dağları vardır. V numaralı merkezde Süphan ve Tendürek volkanik dağ­ ları vardır.

Kıyı Set Gölleri (Lagün): Kıyı­ larda bir koyun önünün, kıyı kordo­ nu veya kıyı oku gibi birikinti şekil­ leri tarafından kapatılması sonucun­ da oluşan göllerdir. Bu şekilde olu­ şan göllere lagün ya da deniz kula­ ğı adı verilir. Küçükçekmece, Büyük- çekmece, Terkos (Durusu) ve Akya- tan Gölü kıyı set gölleri arasında yer alırken Bafa (Çamiçi) Gölü alüvyal set gölleri arasında yer alır.

Akdeniz Bölgesi’nde yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları da ılık ve bol yağışlı geçer. Bu nedenle bölge­ de doğal yetişen bitkilerin yaprakla­ rının parlak ve tüylü (terlemeyle su kaybının azatılması için) bir yapıya sahip olması gerekir.

Türkiye %o 13.5 nüfus artış hı­ zıyla, dünya nüfus artış hızına yakın bir ülkedir. Nüfus artış hızının fazla olmasının olumlu taraflarının olma­ sının yanı sıra, olumsuz tarafları da vardır. Başlıca olumsuzluklar şunlardır: * Kişi başına düşen millî gelir azalır. ® Kalkınma hızı düşer. *® Tasarruf azalır. ® İç ve dış göçler artar. » Konut yetersizliği ortaya çıkar. ® İthalat giderleri artış gösterir. ® insanların temel ihtiyaçlarının karşılanması zorlaşır. Ancak nitelikli iş gücünün artma­ sı olumsuz değil, olumlu bir sonuç­ tur. Ayrıca nüfus artış hızının artma­ sı ile nitelikli iş gücünde bir artış ol­ ması beklenemez.

33, Don olaylarından olumsuz etki­ lenen ve yaz kuraklığına ihtiyaç du­ yan tarım ürünü, Trabzon’da yetiş­ me olanağı bulamaz. Trabzon yağış rejimi düzenli olan ve yaz mevsimin­ de de yağış görülen ilimizdir. Diğer seçeneklerdeki illerden Antal­ ya, Adana, İzmir ve Hatay illerinde Akdeniz iklimi görülmesinden dola­ yı, yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsimi ise ılık ve yağışlı geçer. Do­ layısıyla don olayından etkilenen, yaz mevsiminde ise kuraklık isteyen tarım ürününün bu bölümlerde yetiş­ mesi çok daha kolaydır.

Herhangi bir tarım ürünün bir yöre ile özdeşleşmiş olması ve o yö­ rede fazla yetiştirilmesine monokül- tür tarım ürünü denir. Harita üzerin­ de numaralarla gösterilmiş yöreler­ den I numara Ergene Ovası olup ül­ kemizde ayçiçeği üretimi için mono- kültür sahasını oluşturur. II numara Ayvalık, Edremit ve Burhaniye çev­ resi olup zeytin için monokültür sa­ hasıdır. IV numara Harran (Altınba- şak) Ovası olup pamuk için mono­ kültür sahasıdır. V numara Kasta­ monu çevresi olup kenevir için mo­ nokültür sahasıdır. Ancak III numara ile gösterilen yer Çukurova olup tü­ tün için bir monokültür sahası değil­ dir. Burada tütün üretimi yok dene­ cek kadar azdır.

Üzüm, Türkiye’de doğal üretim alanı en geniş meyvedir. İklim seçi­ ciliği yoktur. Kış soğuklarına ve yaz kuraklığına dayanıklıdır. Önemli bir ihraç ürünümüzdür.

Türkiye’de 1996 - 2003 yılları arasında deniz ürünleri, kültür balık­ çılığı ve tatlı su ürünleri ile ilgili üre­ tim miktarları verilmiştir. Tabloda ve­ rilen bilgilere göre seçenekler ince­ lendiğinde, A seçeneğinde; kültür balığı üretimi, verilen yıllar içerisinde, sürekli art­ mıştır. B seçeneğinde; deniz ürünlerinde 2000 yılından 2003 yılına kadar, sü­ rekli üretim artışı olduğu görülmek­ C seçeneğinde; tatlı su ürünleri ve deniz ürünlerinde en fazla üretim 1997 yılında gerçekleşmiştir. D seçeneğinde; 1998 yılında kül­ tür balığı üretimi 4,1 bin ton olurken, 2003 yılında 12,6 bin tona çıkarak üç kattan fazla artış göstermiştir. E seçeneğinde; tatlı su ürünleri üre­ timinin bazı yıllar aynı olduğu doğru değildir. Verilen yıllar içerisinde tatlı su ürünleri üretimi hiçbir zaman bir­ birine eşit olmamıştır.

Türkiye’de ormanların yetişebil­ mesi için sıcaklık şartları son derece elverişlidir. Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri hariç, diğer bölge­ lerimiz orman bakımından fakirdir. Ormanları genişletmek ve var olan bitki türlerini korumak için şu çalış­ maların yapılması fayda sağlaya­ caktır; Orman yangınlarını önlemek için erken uyarı sistemleri, gözetle­ me kuleleri, uçak, helikopter ve itfaiye başta olmak üzere gerek­ li teknolojik gelişmelerden fayda­ lanmak gerekir. Hem kentsel hem de kırsal alan­ larda yörenin iklim özelliklerine göre ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. • Yakacak için ağaç kesimi önlen­ meli, odun yerine alternatif enerji kaynakları kullanılmalıdır. • Ağaçların bilinçsizce kesimi ön­ lenmelidir. Ağaçlık alanlarda küçükbaş hay­ vanlardan keçinin yetiştirilmesi önlenmelidir. Tarım alanları açmak için yapı­ lan tahribatlar önlenmelidir. Ancak yerleşim alanlarının ormanla­ rın yakın yerlerine kurulmasını sağ­ lamak; ormanlar genişletmez, daral­ tır. Yerleşmelerin ve nüfusun artma­ sı ormanların ve ekolojik yapının za­ rar görmesinde büyük rol oynar.

Harita üzerinde gösterilen ma­ denler ve işlendiği yerlerin eşleşti­ rilmesinde V numarada enerji kay­ nağı belirleyici olmuştur. V numara­ da gösterilen maden Divriği’de çıka­ rılan demirdir. Demirin Ereğli’de iş­ lenmesinin sebebi ise burada zen­ gin maden (taş) kömürü yatakları­ nın bulunmasıdır. Ereğli Demir Çe­ lik Fabrikası ham maddenin değil, enerji kaynağının yanına kurulmuş­ tur. Diğer seçeneklerde belirtilen I numarada bakır, II numarada bor, III numarada krom, IV numarada ise petrol yer altı kaynağı gösterilmiştir. Çıkarılan bu madenlerin buralarda iş­ lenmesinde ise coğrafi konum, ula­ şım, iş gücü, teknoloji, sermaye ve pazarlama olanakları gibi unsurla­ rın bir ya da birden fazlasının rolü ol­ muştur.

Haritada gösterilen yerlerden I numara ile gösterilen Zonguldak’ta taş kömürü çıkarımı yapılmaktadır. II numara ile gösterilen yer Antalya’da krom ve barit gibi madenler çıka­ rılmaktadır. III numara ile gösteri­ len Manisa’da linyit çıkarılmaktadır. IV numara ile gösterilen Batman’da petrol çıkarımı önemli bir ekonomik etkinliktir. V numara ile gösterilen yer olan Samsun’da önemli bir ma­ den çıkarımı yapılmamaktadır. Sa­ dece çevre illerden gelen bakırın iş­ lendiği tesis bulunmaktadır.

Bioenerji, ülkemizde son yıllar­ da hayvansal ve bitkisel ham mad­ delerden elde edilen enerji üretime katkısı sınırlı olan bir enerji kaynağı­ dır. Diğer seçeneklere baktığımızda elektrik enerjisi üretiminde doğalgaz % 38’le ilk sırada yer alırken, hidrolik % 20, linyit kömürü % 13,7 ve rüzgâr % 5,9’dur.

Turizm faaliyetinin geliştiği yer­ lerde ulaşım ve haberleşme önem­ li ölçüde gelişme göstermiştir. Turiz­ min yoğun yapıldığı yerlerde hava ulaşımı kolaylaştırılmış ve haberleş­ me ağı yaygınlaştırılmıştır. Bunların dışında konaklama tesislerinin ka­ pasitesi artırılmış ve nitelikleri yük­ seltilmiştir. Turizme yönelik eğitime önem verilmiş, doğal ve tarihî zen­ ginlikler koruma altına alınmıştır. Ancak turizmin geliştiği yerlerde, sa­ nayi, tarım ve seracılığın gelişmesi beklenemez. Fakat gerek ülkemizde gerekse dünyada farklı nedenlerden kaynaklanmakla birlikte turizmin ge­ liştiği bazı yerlerde sanayi, tarım ve seracılığın da geliştiği örnekler var­ dır. Bu faaliyetlerin gelişmesi ile tu­ rizmin gelişmesi ilişkilendirilemez.

42 Ülkemizde Batı Karadeniz’de yer alan tarihî Safranbolu evleri Ka­ rabük Hindedir. Bu evler Türk mima­ risini yansıtan evlerdir. O nedenle geçmiş medeniyete ait izler taşıma­ maktadır.

Bir geçim kaynağı olan tica­ ret; mal ve hizmetlerin alım ve satı­ mına denir, iç ve dış ticareti geliştir­ mek için kara, demir, deniz ve hava ulaşım sistemlerini geliştirmek gere­ kir. Üretilen ürünlerin kalitesini artır­ mak ve standardını korumak gere­ kir. Serbest ticaret bölgelerinin sa­ yısını artırmak ve ihracat olanakla­ rını artırmak gerekir. Ayrıca ülkede alınan siyasi kararlar, ülkenin siya­ si rejimi, vergi ve maliye politikala­ rı, isyan ve siyasi çatışmalar, güm­ rük tarifeleri gibi etkenler de ticaretin gelişiminde rol oynar. Ancak her tür­ lü malın dış alimim kolaylaştırmak, kısa vadede ticaret hacmini büyütse de ciddi anlamda dış ticaret açığının artmasına yol açacaktır. Dış ticaret açığı ülke ekonomisini olumsuz etki­ leyecek ve zamanla ülkenin alım gü­ cünün azalmasına, dolayısıyla tica­ retin gerilemesine yol açacaktır.

Sorunun öncülünde verilen bil­ giler, harita üzerinde numaralandırıl­ mış yerlerden III numara ile gösteri­ len Akdeniz Bölgesi'nin özellikleridir. Akdeniz Bölgesi’nde kıyı kesimlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yer yer yağışlıdır. İç kesimlerde yük­ selti ve karasallığın etkisiyle kış mev­ siminde sıcaklık ortalamaları azalır. Kıyı gerisindeki Toros Dağları kıyı­ ya paralel olarak uzanır. İklime bağ­ lı olarak birçok endemik bitki ve hay­ van türü vardır.

Doğu Anadolu Projesi’nde; Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkâri, Şırnak, Siirt, Bitlis, Muş, Erzurum, Bingöl, Erzincan, Tunce­ Elâzığ, Malatya ve Sivas yer al­ maktadır. Sorunun III. öncülünde yer alan iller Doğu Karadeniz Proje­ si (DOKAP)'nin illeri arasında yer alır.