KPSS Tarih Deneme Sınavı 17

Hatunun hükümdarın vekili olarak ülkeyi yönetme- si eşitlik ilkesinin gözetildiğinin bir göstergesidir. Hatunun devletle ilgili siyasi kararların alındığı meclise yani kurultaya katılması Türk kadınına si- yasi hayatta değer verildiğini gösterir. İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde millet ege- menliği yerine Tanrı egemenliği görülmektedir. Hü- kümdar ülkeyi yönetme gücünü Tanrı’dan alır. Bu anlayışa “kut anlayışı” denmiştir. Tanrı egemenliğine rağmen ülke din kurallarıyla değil töre ile yönetilmiştir.

Büveyhoğulları 945 yılında Bağdat’ı işgal edince Gazneli Hükümdarı Mahmut, Abbasi halifesini kur­ tararak halifeden ilk “sultan” unvanını almıştır. Bü- veyhoğulları bir süre sonra halifeyi yeniden baskı altına alınca, 1055 yılında Bağdat’a giren Büyük Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey, halifeyi bu du­ rumdan kurtarmıştır. Halife KDim-Biemrillâh, Tuğrul Bey’e tertip edilen törende kılıç kuşattıktan sonra Melikü’l-Meşrik ve’l-Mağrib (Doğunun ve Batının Sultanı) unvanını tevcih etmiştir. Bu olaydan sonra Abbasiler, Bağ­ dat’taki varlıklarını yaklaşık 250 yıl daha sürdür­ müştür. Büyük Selçuklu Devleti’nin son hükümdarı Ahmet Sencer’dir. Bu dönemde Büveyhoğullarının siyasi varlığından söz edilemez.

1243'te meydana gelen Kösedağ Savaşı sonucu Moğollar Anadolu topraklarını işgal ederken, Ana­ dolu Selçukluları yıkılış sürecine girmişlerdir. 1243 Kösedağ Savaşı ile başlayıp 1308 yılına kadar Anadolu Selçuklularının dağılma ve yıkılış süre­ ci 65 yıl sürmüştür. Kösedağ Savaşı sonucunda ise II. Anadolu Beylikleri ortaya çıkmıştır. (Kara- manoğulları, Candaroğulları, Menteşeoğulları, Aydınoğulları, Dulkadiroğluları, Germiyanoğulları, Osmanoğulları, Saruhaoğulları, Ramazanoğulla- rı, Eretnaoğulları, Hamitoğulları vb.). Bu Türkmen beylikleri kuruldukları bölgeleri kendi idareleri al­ tında Moğollara karşı muhafazaya başlamışlardır. Artukoğulları ise Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan I. Beylikler arasında yer alır.

Osmanlı Devleti, Rumeli’de fethettiği topraklara Anadolu’dan getirdiği Türk ailelerini yerleştirmiştir. Yaklaşık iki yüz yıl süren bu uygulamaya ’’İskân Politikası” denmiştir. İskân Politikasının Amaçları: • Anadolu’da anlaşmazlık içerisindeki ailelerden bir kısmını göçmen olarak Rumeli’ye yerleşti­ rerek toplum huzurunu korumak, • Fethedilen bölgelerde kalıcı egemenlik kur­ mak, • Fetih hareketlerinin devam etmesini sağlamak, 8 Anadolu’daki konargöçer Türkmenleri yerleşik düzene geçirmektir. İskân politikasının amaçları arasında bölge halkını asimile etmek yer almaz.

Dulkadiroğulları Beyliği’nin alınması ile Anadolu Türk siyasi birliği sağlanmıştır. Preveze Deniz Savaşı’nın yapılması ile Akde­ niz’de Türk egemenliği güçlenmiştir. Avusturya ile İbrahim Paşa Antlaşması’nın yapıl­ masıyla Avusturya, Osmanlı Devleti’nin siyasi üs­ tünlüğünü kabul etmiştir. Fransızlara kapitülasyonlar vererek Osmanlı Dev­ leti Fransızlarla ticari ilişkilerini geliştirmeye çalış­ maktadır.

İslam eğitim sisteminin temel kurumu olan medre­ seler İslami kimliği sebebiyle sadece Müslüman­ ların devam ettiği bir eğitim kurumu özelliği taşır. Osmanlı Devleti’nde medreselerde eğitim-öğreti- min çökmesinde ise; • Pozitif bilimlerin medreselerin müfredatından çıkarılması, • “Âlimin oğlu âlim olur” (Beşik ulemalığı) anlayı­ şıyla çocuk yaşta olanlara icazetname (medre­ se diploması) dağıtılmaya başlanması, • Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması ve liyakata önem verilmemesi durumları etkili olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde suçlu bir kimsenin malının hükümetçe padişah adına alınması ya da kanunen yasaklanmış olan eşya ve mallara yine kanuna uy­gun olarak el konulması usulü müsadere usulüdür. Pençik usulü: Osmanlı Devleti’nde savaş esirle­ rinden asker yetiştirme yöntemidir. İltizam usulü: Osmanlı devlet gelirlerinin (ver­ gilerin) bir bölümünün belli bir bedel karşılığında devlet tarafından kişilere devredilerek toplanması yöntemidir. Erşed usulü: I. Ahmet veraset sisteminde yaptı­ ğı düzenleme ile saltanat boşalırsa hanedanın en büyüğü (Ekber) ve en olgunu (Erşed) padişah olur hükmünü getirmiştir. Devşirme usulü: Osmanlı Devleti’nin ele geçirdiği topraklardan Hristiyan genç ve yetenekli çocukla­rını toplanarak, sıkı bir eğitim altında üstün bir as­ker ve yönetici sınıfı oluşturma sistemidir.

Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletlerin din, ırk ve mezhep farkı gözetmeksizin adalet, hoşgörü ve eşitlik ilkeleri içinde birbirleriyle kaynaştırılmasını hedefleyen fikir akımına Osmanlıcılık adı veril­miştir. Osmanlıcılık fikir akımı ile milliyetçilik hareketleri­nin önüne geçilmek istenmiştir.

Haydarpaşa Garı, 1908’de İstanbul - Bağdat demir yolu hattının başlangıç istasyonu olarak II. Abdül- hamit Dönemi’nde inşa edilen tren garıdır. Galata Kulesi XIV. yüzyılda İstanbul’un Galata semtine yerleşen Cenevizliler tarafından, 1349 yı­ lında bölgelerini yabancılara karşı korumak ama­ cıyla, Galata surlarına ek olarak yaptırılmıştır. Ayasofya, Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) İstanbul’da inşa ettirdiği en büyük kilisedir. Aynı zamanda dönemin imparatorlarının taç giydikleri bir İmparatorluk Kilisesi’dir.

III. Selim’i tahta geçirmek için İstanbul’a gelen Rusçuk âyanı Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim’in öldürüldüğünü görünce tahta II. Mahmut’u geçir­miştir. II. Mahmut da Alemdar Mustafa Paşa’yı sadrazam yapmıştır. Alemdar Mustafa Paşa ile âyanlar güç­ lenmiştir. Alemdar Mustafa Paşa âyanları İstanbul’a davet ederek onlarla Sened-i İttifak’ı kaleme almıştır. Sened-i İttifak’ın; • Âyanlar İstanbul’da bir isyan olursa gelip bastı­ racaklar. ■ Âyanlar vergi ve asker toplamada devlete yar­ dımcı olacaklar. • Âyanlar devletin emirlerine uyacaklar. maddeleri ile amaç devletin eyaletlerdeki otoritesi­ ni arttırmaktır. Fakat Sened-i İttifak ile devlet iste­ diği sonuca ulaşamamıştır. Yeniçeri ayaklanması sonucu Alemdar Mustafa Paşa’nın ölmesi üzerine II. Mahmut âyanlığı kaldırmıştır.

II. Murat zamanında kurulan Enderun gerçek şah- siyetine II. Mehmet Dönemi’nde kavuşmuştur. II. Mehmet zamanında Enderun yalnız devşirme mektebi olma özelliğinden çıkarak devletin devamı için gerekli kadroların eğitimine de yönelmiştir. Osmanlı Devleti’nde ise ilk Batı etkisi Lale Devri’n- de teknik, kültürel, mimari alanlarda görülmüştür. Daha sonraki çalışmalarda da Avrupa etkisi gö- rülmeye devam etmiştir; bunlar arasında yer alan Nizam-ı Cedid, III. Selim Dönemi’nde kurulan Av- rupa tarzı ordudur. Avrupa etkisinin görüldüğü bir diğer yenilik ise Ka- nunuesasi’dir. Kanunuesasi, Mithat Paşa başkanlığında bir ko- misyon tarafından Belçika ve Prusya anayasala­ rından yararlanılarak hazırlanan Osmanlı Devle- ti’nin ilkİanayasasıdır.

Osmanlı Devleti’nde savaşların uzun sürmesi ve toprak kayıpları demografik (nüfus) yapıyı etkile­ yen bir göç sürecinin yaşanmasına neden olmuş­ tur. Bunun yanında savaş giderlerinin artması mali durumu olumsuz etkilemiştir. Savaşların kaybedilmesiyle dış politikada güç kay­beden Osmanlı Devleti Avrupa tarzı ordular kur­maya çalışmıştır. Fakat Osmanlı Devleti son dönemine kadar teok­ratik (dinî) özelliğini devam ettirmeyi başarmıştır.

I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri ile Çarlık Rusya’sı iş birliği içindedir. Çanakkale Savaşı’nın kaybedilmesi ile Çarlık Rusya’sında ihtilalin çıkışı hızlanmıştır. Rus İhtilali Bolşeviklerin iktidara ge­ lişini kolaylaştırmıştır. Bolşevikler iktidara gelince Brest Litovsk Antlaşması’yla savaştan çekilmiştir. Bu durum Çarlık Rusya’sı ile Bolşeviklerin farklı politikalar izlediğini gösterir. Paragrafta Bolşeviklerin Osmanlı Devleti’ne yar­ dım ettiğine dair bir bilgi yoktur.

“Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kara­ rı kurtaracaktır.” maddesi yapılacak olan direnişin evrensel niteliklere dayandığını göstermektedir.

Soruda verilen paragrafa göre Sivas Kongresi’nde bazı vekillerin Amerikan mandaterliğini savunduğu belirtilmiştir. Manda ve himaye fikirlerinin savunulması milletve- killerinde bağımsızlık duygusunun zayıf olduğunu göstermektedir.

I. TBMM 1920-1923 yılları arasında görev yapmış­tır. Bu üç yıllık dönemde I. TBMM Kurtuluş Savaşı’nı kazanmış, yurdumuzu düşmanlardan temiz­lemiş ve yeni Türk Devleti’nin temellerini atmıştır. TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirler ise isyanların bastırılması için Hıyanet-i Vataniye Ka- nunu’nun (29 Nisan 1920) çıkartılması ve suçluları yargılamak için İstiklal Mahkemelerinin kurulma­ sıdır (11-18 Eylül 1920). Bu önlemlerle isyanlar bastırılmış ve merkezî otorite korunmuştur.

Lozan Barış Antlaşması’yla azınlıkların Türk va­ tandaşı olduğu ve Türk vatandaşı olanların kanun önünde eşitliği kabul edilmiştir. Türkiye’de bulunan gayrimüslimlere Rum, Ermeni ve Yahudilere azın- lık statüsü verilmiştir. Böylelikle ülkemizdeki azın- lıkların vatandaşlık hakları güvence altına alındığı gibi Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışması da engellenmiştir. Azınlıkların mübadele (değişim) ile ülkelerine gön­ derilmesi gibi bir durum söz konusu değildir.

İlk muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurulması ve Türk kadınına seçme ve seçilme hakkının verilmesindeki amaç halkın istek ve görüşlerinin Meclise daha kolay yansımasını sağlamak ve demokrasiyi kurum ve kurallarıyla işletebilme düşüncesidir. Fakat seçmen yaşının 18’den 22’ye çıkarılması halkın Mecliste temsilini kısıtlayan bir gelişmedir.

Türkiye yaklaşan II. Dünya Savaşı öncesi Bal­ kan Antantı ve Sadabat Paktı ile Atatürk Dönemi dış politikasının temeli olan “Yurtta sulh, cihanda sulh.” ilkesine göre hareket etmiştir. Bu antlaşma­ lar doğrudan barışa katkı sağladığı için Türkiye’nin saygınlığını arttırmıştır. Yaklaşan dünya savaşının etkileri komisyonla yö­ netilen Boğazlar üzerinde de görülür. Türkiye bu durumu çok iyi değerlendirip Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazların denetimini almıştır. 1936 yılında ise Suriye’den çekilen Fransa sebe­ biyle uygun bir ortam oluşmuştur. 1938 yılında Hatay Türk Cumhuriyeti kurul­ muş,1939 yılında da Hatay Meclis kararı ile Ana- vatan’a katılmıştır. Tüm bu gelişmeler dünya devletleri arasında Tür­ kiye’nin saygınlığını arttırmıştır. Fakat 1926 Ankara Antlaşması ile Musul İngiliz sö­ mürgesi olan Irak yönetimine bırakılmak zorunda kalınmıştır. Bu durum Misakımillî’ye aykırıdır.

Çağdaş bir devlet olmak için uygar dünyanın ku­ rum ve kuruluşlarını almak gerekir. Burada önemli olan taklit değil özünü yakalamaktır. Bu da inkılap­ çılık ilkesinin gereğidir.

21 Türk Medeni Kanunu ile Evlilik Hukuku kısmı; “Evlenme”, “Boşanma”, “Evliliğin Genel Hükümleri” ve “Eşler Arasındaki Mal Rejimi” başlıklarını taşıyan dört bölümden oluşmaktadır. Buna göre Türk kadınına boşanma hakkı Türk Medeni Kanunu ile verilmiştir. Yeni Medeni Kanun’un kabulü ile mirasta kız ve erkek çocukların eşit pay almaları sağlanmıştır, Yine Türk Medeni Kanunu’yla kadınlara istedikleri işte çalışabilme hakkı tanınmıştır. Böylece kadın ve erkekler arasında ekonomik ve sosyal alanlar- da eşitlik sağlanmıştır.

Akdeniz Paktı, II. Dünya Savaşı öncesi dönemde İtalya’nın Akdeniz’de oluşturduğu tehdit karşısın­ da İngiltere ile Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında herhangi bir saldırı durumunda karşılıklı askerî yardımlaşma sözlerine dayalı güvenceler sistemi ile oluşturulan pakttır. İtalya bu paktta yer almamıştır.

Kapitülasyonlar; adli, mali ve idari sahada yaban­ cılara tanınan imtiyaz ve ayrıcalıklardır. Lozan Ba­ rış Antlaşması’nın 28 maddesiyle, kapitülasyonlar bütün sonuçları ile birlikte kaldırılmış ve yeni Türk Devleti, yüzyıllardan beri çekilen bir sorundan kur­ tulmuştur. Kapitülasyonların kaldırılması ekono­ mik bağımsızlığımızı sağlamaya yöneliktir. Takrir-i Sükûn Kanunu Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılması ve suçluların cezalandırılması ama­ cıyla TBMM tarafından çıkarılan kanundur. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Öğretim Birliği Yasa- sı’dır.

Cumhuriyetin ilanı, TBMM’nin açılması ve salta- natın kaldırılması millet egemenliğini güçlendiren gelişmelerdir.

24 Ekim 1929 Perşembe günü ABD borsası, dibe vurmuş ve bu süreçte birçok banka batmış, binler­ce insanın mal varlığı yok olmuştur. Tarih de bu olaya “Kara Perşembe” denir. 1929 Ekonomik Krizi’ne karşı Türkiye’de alınan bazı ön­ lemler ise şunlardır: Gümrük vergileri yükseltilmiştir. Yerli malı kullanımını yaygınlaştıracak önlem­ ler alınmıştır. Korumacı devletçi iktisat politikaları uygulan­ mıştır. Döviz üzerinde denetim artırılmıştır. Ekonomik krize karşı bu dönemde dış borçlanma­ya gidilmemiştir.

Atlantik Bildirisi: II. Dünya Savaşı sırasında, İn­ giltere Başbakanı Churchill ile ABD’nin Başkanı Roosevelt arasında Kanada açıklarında bir sa­ vaş gemisinde yapılan görüşmeler sonucunda 1941’de yayımlanan ortak bildiridir. Atlantik Bildirisi’ne göre uluslararası iş birliğine önem verilecek. Temel ham maddelerden eşit bi­ çimde faydalanılacak. Uluslararası iş birliği gerçekleştirilip geliştirilecek. Savaştan sonra toprak kazanılmayacak ve ilgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılma­ yacaktır. Ayrıca Atlantik Bildirisi’ne göre açık denizlerde ti­ caret serbestliği gerçekleştirilecektir

Keşmir; Hindistan, Pakistan ve Çin’in sınırlarında dağlık bölgedir. Himalayalar’ın batı ucunun gü- neyindeki vadi bu adla anılmıştır. Keşmir sorunu özellikle Pakistan ile Hindistan'ın bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra birbirleriyle sorunlar yaşamala- rıyla ortaya çıkmıştır.